"Xa mencionabamos que será nestes tempos de contacto co mundo romano cando se fagan máis evidentes esas manifestacións materiais consideradas na bibliografía clásica coma peculiares do mundo castrexo. Entre esas destaca a cerámica. O seu desenvolvemento vai ser espectacular, se cadra gracias á adopción de innovacións tecnolóxicas na seleción das pastas, á xeralización do torno rápido, e á introducción de milloras no proceso de cocción. O repertorio formal amplíase, e no enxoval típico figurarán, ao lado das producións romanas adquiridas nos circuitos comerciais, variados recipentes de almacenaxe, de cociña e de mesa nos que se nota un certo afán por imitar ou adaptar os modelos romanos. Parte desta produción aparece decorada por medio daqueles deseños tan tradicionais de temática xeométrica e certo arume mediterráneo, feitos por incisión, estampiñado, aplicación ou mesmo excisión, anque se vaia perdendo algo do gosto polo barroquismo que víamos na fase anterior.O traballo dos metais podemos dividilo en dous grandes apartados: o do bronce, que agás casos moi concretos seguiría relegado á fundición de elementos de ornato e/ou utilidade moi específica, e o do ferro, que tamén continúa a ser de procedencia exterior e destiñado con preferencia á elaboración de instrumental de traballo: a realidade é que aínda non se coñece calquer indicio de taller de ferreiro que se poda asociar ao fenómeno castrexo.
En bronce destaca a produción dos coñecidos modelos indíxenas de fíbulas: as de longo traveseiro sen espira, as do tipo Sabroso, Trasmontano, Santa Luzia..., excepcionalmente decoradas con damasquinado, cos seus remates máis ou menos dotados de elementos ornamentais en relevo ou en filigrana, moi parecidos aos que adornan as cabezas dos alfinetes e duns poucos braceletes e pulseiras. Segue a ser interesante a produción de colgantes, que repiten as formas tradicionais en esfera, campá, fuso, amorcillados, etc., e de caldeiros e sítulas de chapas remachadas, ás veces provistas de decoración xeométrica moi semellante á da cerámica.
Pero se cadra os elementos máis coñecidos e prototípicos da metalistería castrexa son os famosos puñais de antenas, por veces provistos de folla de ferro.
Trátase de pequenos exemplares nos que destaca o feito de estar compostos pordúas pezas fundidas de xeito independente: a empuñadura e a folla. A folla máistípica, unha reminiscencia bastante clara das características dos tempos finais daIdade do Bronce, é de nervo central, con bordos paralelos converxentes na puntae que na base presentan senllas entalladuras en arco entre as que sobresae unespeto que penetra no interior da empuñadura ata sair polo outro extremo, ondeé remachado cun pomo en forma de botón. As empuñaduras, co seucaracterístico remate en antenas con botón final e gardas, foron ideadas para serfacilmente provistas dunha nova folla cando a anterior sufrise deterioro. Certasconteiras trapezoidais rematadas en botóns rematarían as fundas de algúns destespuñais, que forman por si mesmos un grupo moi peculiar e característico dentrodunha moda que, con variantes, afecta á Idade do Ferro da maior parte do centroe occidente europeos; agora ben, nos modelos castrexos nen pola súa formapouco axeitada, nen polo seu cativo tamaño, nen polo material pouco resistenteno que polo xeral están fundidos, nen en suma polas súas pouco eficacescaracterísticas técnicas, podemos falar con propriedade de armas, anque si de elementos para a exhibición e ostentación do rango e do poder.
En canto ao ferro, temos que ter sempre moi en conta a súa dificultosa conservación e a ausencia polo de agora de restos claros de actividade siderúrgicaindíxena, de modo que non temos máis remedio que pensar que as pezas destemetal atopadas nos castros deberon de ser adquiridas no comercio. Deixando áparte as follas dalgúns poucos puñais de antenas, vemos que o emprego do ferrose dirixe á confección de pezas utilitarias coma martelos, fouces, picos..., se cadratrebellos agrícolas, e unha chea de elementos vencellados ás partes de madeira das cabanas.
É normal que tempos de desenrolo socioeconómico coma os que estamos a tratar veran a proliferación de productos destiñados ao consumo e á ostentación das élites. E sabemos que as pezas de ourivesaría cumplen dende tempo inmemorial e dun xeito perfecto esa función social. Dentro da ourivesaría castrexa, o elemento paradigmático é o torques. Anque se trata dun tipo de xoia bastante común daquela en toda Europa -ata o punto de ser adoptado polos romanos coma distintivo militar-, as variedades galaicas son tan peculiares que temos que pensar por forza nunha fabricación local. Estas variedades presentan pezas con variña ríxida ou semirríxida ultrasemicircular de seción circular ou cadrada, ás veces decorada con temas xeométricos troquelados, en relevo, con filigrana e/ou granulado, tamén ás veces total ou parcialmente coberta por un arame enrolado; pola súa parte, os remates dos extremos da variña poden adoptar formas variadas, predominando as peras, as campánulas e as dobles escocias, ocasionalmente decoradas con filigranas e/ougranulados. É un feito que estas variantes definen, a grandes rasgos, territoriosconcretos. A aparatosidade de moitos torques contrasta en ocasións coa baixacalidade dos ouros empregados -por non falar das pezas de prata ou broncechapadas ou bañadas en ouro-, polo que podemos pensar nun maior valorsimbólico que económico, consideración que cadra ben coma elemento masculino de distinción social nuns tempos de mudanza.
Algo semellante ocorriría coas escasas pero espectaculares diademas.
Cunha curiosa concentración nas terras máis ao norte, son de lámina delgada eforma máis ou menos rectangular con decoración xeométrica barroquizante -nasmal chamadas De Ribadeo, naturalista: paisaxe acuática cunha procesión dexinetes e infantes armados que portan grandes caldeiros- por repuxado e/ou estampado. Usadas como diadema, pulseira ou cinturón, o valor simbólico destasláminas non deixa lugar a maiores dúbidas.
En canto ás arracadas ou colgantes para orellas, de altísima categoría técnica e minuciosa decoración, é dificil separar o que poden ser produciónslocais dos exemplares de orixe mediterránea adquiridos no comercio; se hai motivos para pensar nas influencias do mundo oriental na plástica castrexa, os máis evidentes son os que afectan a estas pezas, caracterizadas pola altísima técnica e minuciosa decoración sobre a práctica totalidade da superficie.
Porque a orfebrería castrexa, máis aló do seu valor de referente social, precisa ainda dun estudio polo miudo que deixe de lado tantos tópicos asentados pola bibliografía tradicional e que sirva para precisar cronoloxías e para diferenciar as producións locais -coas súas influencias técnicas e formais- dos productos exóticos chegados polo intercambio; porque unha producción que aparece na fase castrexo-romana tan elaborada e de trazos tan peculiares non é posíbel quexurdira da nada.
Entre os elementos que permiten introducir certas diferencias entre as terras do norte e do sur do ámeto castrexo na época da integración no Imperio Romano, a plástica en pedra é unha das máis evidentes por estar concentrada na súa parte máis significativa na área meridional. Sobrancean as esculturas envulto redondo chamadas “de guerreiros”, que dentro dun estilo de gran rudezae simplicidade formal apresentan cabezas con rasgos marcados, torques sobre opescozo, túnica de manga curta ata metade do muslo -o sagum- cinguida cuncinturón máis ou menos complicado, brazos con breceletes -os viria- epulseiras, pernas robustas con caneleiras... As armas destes guerreiros son opequeno escudo circular -moi frecuente no ámeto mediterráneo da época eoñecido co nome latino de caetra- e un puñal ou espada corta decaracterísticas arcaicas, anacrónicas, sen referentes claros no contexto arqueolóxico. As esculturas de guerreiros foron consideradas coma funerarias,de xenios tutelares dos povoados, de heroes divinizados, de deuses da guerra,de xefes ou guerreiros mortos..., cun carácter protector, votivo, honorífico...
Hoxe, á vista dos contextos no que son descobertas, parece que deberemos entendelas máis coma a imaxe do guerreiro mítico fundador, daquel antepasado común da comunidade fundadora do castro -o que contribuiría a explicar o anacronismo do armamento-, e/ou se cadra a de persoeiros reais máis ou menos mitificados.
Algo semellante pódese dicir verbo das cabezas humanas exentas.
Algunhas pode que perteceran a esculturas de guerreiros fragmentadas, e outras,tanto en vulto redondo coma en altorrelevo, poidera ser que cumpliran unha función semellante ás romanas coetáneas coma imaxes de divinidades ou deantepasados. Todo dito coas reservas que impón a pobreza de datos reais e o risco de clasificar coma castrexas produccións descontextualizadas do período medieval ou da arte popular. Menos dúbidas plantexa o feito de que a aparición desta plástica só semella explicábel a partir da asimilación polos galaicos de certos usos e costumes propios do mundo romano; a modo de exemplo, teñamos en conta que non parece casual en absoluto que todas as esculturas de guerreiros coñecidas polo momento procedan das terras meridionais do mundo castrexo, precisamente as que antes entraron en contacto con Roma e nas que o efecto romanizador é máis patente.
O mesmo sucede coa plástica vencellada á arquitectura doméstica. A temática que se coñece é sempre xeométrica e un tanto reiterativa: cordóns, entrelazados, trisqueles, tetrasqueles, exasqueles, muíños, rosáceas, espirais..., de vago pero significativo eco mediterráneo. Esta decoración cobre as padieiras e ombreiras das entradas de certas vivendas, pedras de cornixas e de zócolos, a superficie dalgunhas pezas utilitarias coma os couzóns, os amarradoiros do gando e os colgantes da coberta das cabanas, a cara externa de certas pezas cilíndricas presuntamente destiñadas a encaixar nos muros, e as pedras formosas dos monumentos con forno. Unha temática de certo simbólica, que ten todas as trazas de estar traducindo á pedra deseños -mesmo técnicas- experimentados previamente -e sen dúbida simultáneamente- na madeira pero non conservados.
Coma no caso da lingua, as únicas testemuñas reais da relixiosidade galaica chegaron aos nosos días logo de pasar ás formas rituais romanas: co teónimo, o nome da suposta divinidade, escrito en latín, ao estilo latino, sobre monumentos tan fondamente latinos coma as aras, os altares. Así, sospéitase que os galaicos practicarían, no intre avanzado a que corresponden as lápidas de referencia, unha relixión -ou relixións- politeísta cun amplo panteón de divinidades de diferentes nomes e funcións. A partir deste dato comprobado, que por certo tampouco se afasta demasiado do normal nas relixións politeistas da época, as discusións proliferan verbo do momento ou momentos de implantación desta relixión, do carácter concreto das divinidades, dos distintos rituais, etc., polo xeral con demasiada imaxinación e pouca ou nengunha base argumental. As divinidades galaicas aparecen na epigrafía latina de dúas formas: ou de maneira exclusiva ou asimiladas a un deus latino. Hainas que aparecen repartidas por todo o territorio galaico, en canto que outras semellan ter un culto moito máis restrinxido, se cadra local. En calquer caso, compre afirmar unha vez máis que neste coma en tantos outros aspectos non parece que a integración no Imperio Romano supuxera trauma excesivo algún para a organización relixiosa indíxena; antes ben, á postre a adopción das formas rituais romanas e a identificación entre divinidades galaicas e latinas, axudado todo elo pola proverbial liberalidade relixiosa romana, foron conformando na práctica un modelo relixioso sincrético do que se beneficiará pouco tempo despois o Cristianismo.
Ademáis das reformas de tipo administrativo que se van promulgando -a principal, a concesión por Vespasiano do ius latii aos galaicos-, a progresiva implantación dos modelos romanos de explotación do medio natural vai ser definitiva para o desenrolo da población indíxena, como sabemos de forte base agrícola, ata o punto de facer pouco menos que inútil o vello modelo
tradicional galaico. O castro, como asentamento dunha comunidade agrícola determinada e fortemente vencellada por lazos de sangue, vaise converter nun anacronismo e a ser abandoado. A poboación dispersarase polo territorio agrupándose en pequenas unidades de explotación como poden ser as vilae e os vici, o modelo romano por excelencia. A inmersión total e definitiva nos usos e costumes romanos será fonda: o emprego da moeda como unidade de cambio, a adopción dos ritos e do panteón relixioso romano, o uso do latín ata suplantar ás linguas indíxenas, e, en fin, o que máis fala dun cambio na mentalidade: a implantación dos usos e costumes funerarios romanos.
Por iso xusto é recoñecermos que boa parte da realidade de hoxe é froito do noso pasado dentro do Imperio Romano. E non estamos a referirnos en exclusiva aos aspectos máis visíbeis coma poden ser as grandes obras públicas ou o desenrolo artístico ou tecnolóxico en xeral. Estámonos a referir a cousas moito máis sutís pero que no seu conxunto lograron o máis fondo cambio social do que se ten noticia nestas terras. Cambio no que xogou un papel decisivo a implantación e desenrolo posterior do Cristianismo, que non esquezamos era a relixión oficial do Imperio dende Constantino." (Antonio de la Peña Santos)
Nota.- En la fotografía de la parte superior del comentario, escultura galaico-romana representando una figura sedente pétrea encontrada en Xinzo de Limia (Ourense).
No hay comentarios:
Publicar un comentario